Με μια λιτή τελετή και σε κλίμα συγκίνησης έγιναν το μεσημέρι της Κυριακής (23/3) στο Διχαλεύρι Στενημάχου τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Αναστάσιου Καρατάσιου (γερο Καρατάσου), στρατιωτικού αρχηγού στην επανάσταση της Νάουσας το 1822. Η εκδήλωση έγινε στον ιστορικό χώρο όπου γεννήθηκε ο μεγάλος οπλαρχηγός και βρίσκονται τα ερείπια του οικισμού Διχαλεύρι. Με πρωτοβουλία του Δήμου Νάουσας κατασκευάστηκε το μνημείο με το γλυπτό της προτομής, το οποίο εθελοντικά φιλοτέχνησε ο Ναουσαίος καλλιτέχνης κ. Νίκος Κωνσταντινίδης.
Τα αποκαλυπτήρια της προτομής έγιναν από τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας κ. Παντελεήμονα, τον Δήμαρχο κ. Αναστάσιο Καραμπατζό και τον Πρόεδρο της Κοινότητας Στενημάχου κ. Χρήστο Αλματζή. Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν επίσης, η βουλευτής κ. Γεωργία Μπατσαρά, η Περιφερειακή Σύμβουλος κ. Δώρα Μπαλτατζίδου, Δημοτικοί Σύμβουλοι, Πρόεδροι Κοινοτήτων, εκπρόσωποι συλλόγων και κάτοικοι του Στενημάχου.
Για την εμβληματική προσωπικότητα, τη ζωή και τη μεγάλη προσφορά του γερο Καρατάσου, μίλησε ο Δήμαρχος Νάουσας. Μεταξύ άλλων, χαρακτήρισε ως οφειλόμενη τιμή την απόφαση της Δημοτικής Αρχής για την τοποθέτηση μνημείου στο Διχαλεύρι, και ότι είναι το πρώτο βήμα αναγνώρισης της προσφοράς του μεγάλου οπλαρχηγού. Επεσήμανε, ότι η προσπάθεια για την ανάδειξη του ιστορικού τόπου στο Διχαλεύρι θα έχει συνέχεια με την αποτύπωση των κατόψεων από τα ερείπια των παλιών σπιτιών και της εκκλησίας, ώστε να προβληθεί ακόμη περισσότερο ο ηρωικός τόπος, και ότι κάθε χρόνο θα γίνεται τρισάγιο στο Διχαλεύρι την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως. Υπογράμμισε ότι επιλέχθηκε αυτή η χρονική περίοδος, γιατί τώρα η χώρα μας, όλοι οι Έλληνες, έχουμε ανάγκη να αντλήσουμε δύναμη, θάρρος και ελπίδα για να παλέψουμε στα δύσκολα, λέγοντας, ότι ο Καρατάσος, όπως και όλοι οι ήρωες μάς δίδουν αυτά τα αναγκαία διδάγματα και τα μηνύματα, της ομοψυχίας και του συνεχούς αγώνα για τα ιδανικά της ελευθερίας.
Μετά τα αποκαλυπτήρια της προτομής κατατέθηκε στεφάνι από τον Δήμαρχο, στη συνέχεια τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή, και τέλος όλοι τραγούδησαν τον εθνικό ύμνο.
(Κείμενο Ομιλίας Δημάρχου Νάουσας)
Σεβασμιώτατε, συνάδελφοι στην Αυτοδιοίκηση, κυρίες και κύριοι.
Η δημοτική αρχή της Νάουσας, έλαβε την ιστορική απόφαση να τοποθετήσει εδώ, στο ερειπωμένο Διχαλεύρι, την προτομή του μεγάλου οπλαρχηγού της Επανάστασης του 1821 Αναστασίου Καρατάσου (Γεροκαρατάσου).
Ο Καρατάσος υπήρξε αναμφισβήτητα η πλέον εμβληματική φυσιογνωμία που ανέδειξε η Μακεδονία και που συνέδεσε άρρηκτα το όνομά του με τα συγκλονιστικά γεγονότα της Επανάστασης και του χαλασμού της Νάουσας το 1822. Η τοποθέτηση της προτομής του είναι και ένα χρέος που απορρέει από την ιστορική ευθύνη να τιμήσουμε τον μεγάλο ηρώά μας, διότι φέτος συμπληρώνονται 250 χρόνια από τη γέννησή του.
Ο Τάσος Καρατάσος γεννήθηκε το 1764, εδώ σ’ αυτή τη γη (Κατ’ άλλους γεννήθηκε στη Δοβρά και ήρθε εδώ με την οικογένειά του, σε ηλικία 6 ετών).
Σε ηλικία 17 ετών ανέβηκε στο Βέρμιο και κατατάχθηκε στο σώμα του καπετάν Ρομφέη, αποσπώντας το θαυμασμό του για τα μοναδικά του προσόντα. Δίπλα σ’ αυτόν, ο νεαρός Καρατάσος απέκτησε μεγάλη πείρα και τελειοποίησε τις γνώσεις της πολεμικής τέχνης. Διακρινόταν για την ανδρεία, την γενναιότητα και το παράτολμο θάρρος του. Η σκοπευτική του δεινότητα ήταν μοναδική και θαυμαστή, χωρίς να παρεκκλίνει ποτέ από το στόχο του. Ο Καρατάσος διέθετε σπάνια στρατιωτικά προσόντα και πολεμική εμπειρία μοναδική. Είχε τρόπους καλούς και κόσμια συμπεριφορά. Έτρεφε θερμή πίστη προς το Χριστό και απέραντη αγάπη προς την Πατρίδα, την οποία λαχταρούσε να δει ελεύθερη. Ήταν μεγαλόψυχος, πατριώτης και φιλόστοργος. Η Υψηλή Πύλη, αναγνωρίζοντας τα μοναδικά στρατηγικά του προσόντα τον διόρισε αρματολό, επιφορτισμένο να επιβλέπει τις περιοχές Νάουσας, Βέροιας και Αξιού. Για 30 ολόκληρα χρόνια προστάτευσε τους χριστιανούς της δικαιοδοσίας του και έγινε προάγγελος της ελευθερίας τους.
Η γυναίκα του Μαρία, νεάνιδα εξαιρετικής ομορφιάς, ήταν κόρη ιερέα από την περιφέρεια της Βέροιας. Μαζί της απέκτησε πέντε (5) γιούς και δύο (2) θυγατέρες.
Το 1798, όταν είχε ολοκληρωθεί πια η κατασκευή του τείχους της Νάουσας, ο Καρατάσος μετέφερε την οικογένειά του για ασφάλεια μέσα στη Νάουσα. Η κατάσταση ήταν τότε έκρυθμη. Επικρατούσε πολεμικός αναβρασμός. Ο δόλιος και πανούργος Αλή Πασάς των Ιωαννίνων, οργάνωσε τρεις εκστρατείες τον καιρό εκείνο κατά της Νάουσας, θέλοντας να επεκτείνει τα όρια της σατραπείας του.
Ο Καρατάσος μαζί με τον μεγαλύτερο γιο του Γιαννάκη, πολέμησαν ηρωικά στις επάλξεις της Νάουσας και δίπλα στους μεγάλους ήρωες:
τον Ζαφειράκη, τον Καραμήτσο, τον Αργύριο Καραμπατάκη, τους Λαζαίους που ήρθαν από τον Όλυμπο, τους αδερφούς Ραμαντάνη και κυρίως δίπλα στον Δεληδήμο, που είχε την αρχηγία του αγώνα.
Το 1804 η Νάουσα συνθηκολόγησε και παραδόθηκε υπό όρους στο μεγάλο θεριό της Ηπείρου, τον Αλή Πασά, αλλά ο Καρατάσος, φυσιογνωμία αγέρωχη και ανυπότακτη, καρτερούσε την ώρα του Μεγάλου ξεσηκωμού.
Το 1822 το εγερτήριο σάλπισμα ήχησε και πάλι στην ηρωική πόλη της Νάουσας και στις πλαγιές του Βερμίου. Η Νάουσα, προπύργιο της ελευθερίας στο χώρο της Μακεδονίας, επαναστατεί και αποτινάσσει τον βάρβαρο ζυγό, παρόλο που απολάμβανε ειδικά προνόμια, λόγω της παρουσίας εδώ της Βαλιντε Σουλτάνας. Ομόθυμα όλοι οι οπλαρχηγοί αναθέτουν τη γενική αρχηγία του Αγώνα στον γερο-Καρατάσο, ο οποίος ήταν ήδη πενήντα επτά (57) ετών. Με την σύνεση, την πολεμική του ικανότητα, την εμπειρία και την διορατικότητά του, διηύθυνε τον αγώνα μέχρι τέλους, ενώ κατά την πολιορκία της Νάουσας από τον αιμοσταγή Εμπού Λουμπούτ Πασά, επέδειξε μεγάλη στρατηγική ικανότητα και ανδρεία. Έχοντας να αντιμετωπίσει τέτοιους ικανότατους οπλαρχηγούς, έφτασε να ολολογήσει τότε ο Αλή Πασάς το γνωστό: «Τα Γιάννενα με αρρώστησαν η Νάουσα θα με πεθάνει».
Δεν είναι του παρόντος να εξιστορήσουμε αναλυτικά, τα δραματικά γεγονότα της πολιορκίας του χαλασμού και του Ολοκαυτώματος της Νάουσας. Αυτά είναι γνωστά στον καθένα. Απορίας, όμως άξιον είναι, και το αμείλικτο αυτό ερώτημα θα πλανιέται στα χείλη όλων των μεταγενέστερων, πώς ο συνετός και νουνεχής Καρατάσος, πώς οι εχέφρονες άλλοι οπλαρχηγοί, δεν φρόντισαν να φυγαδεύσουν έγκαιρα τα γυναικόπαιδα από την πόλη.
Το κακό όμως έγινε. Η Νάουσα χαλάστηκε και πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος, όσο λίγες Ελληνικές πόλεις κι ανάμεσά τους το Μεσολόγγι, η Χίος, τα Ψαρά, η Κάσος. Το θαλερό στεφάνι της αιώνιας δόξας στεφανώνει από τότε την «ηρωική πόλη», τότε που τα ηρωικά της τέκνα όρθωσαν αγέρωχα το ανάστημά τους σε πολλαπλάσιους εχθρούς και έγραψαν σελίδες δόξας, ηρωισμού και αυτοθυσίας.
Σ’ αυτόν τον ηρωισμό και την αυτοθυσία πρέπει να εστιάσουμε. Τί απέγινε η οικογένεια του Καρατάσου μετά την καταστροφή της πόλης;
Η γυναίκα του Μαρία πιάστηκε αιχμάλωτη, μαζί με τις δύο θυγατέρες τους και τα δύο μικρότερα αγόρια τους, και οδηγήθηκαν στη Θεσσαλονίκη όπου υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια. Το πρώτο αγόρι το αποκεφάλισαν οι Τούρκοι μπροστά στη μητέρα του και το κεφαλάκι του το έβαλαν κυνικά ανάμεσα στα πόδια της μάνας. Το άλλο αγόρι εξισλαμίστηκε βίαια και έγινε αργότερα πασάς της Αιγύπτου με το όνομα Καρατάς πασάς. Το 1857 ο μεγαλύτερος αδελφός του Τσάμης Καρατάσος, πήγε στην Αίγυπτο και τον συνάντησε. Η συγκίνησή τους υπήρξε πολύ μεγάλη, που βρέθηκαν μετά από πολλά χρόνια
Την γυναίκα του Καρατάσου, όταν αρνήθηκε να αλλαξοπιστήσει, την έκλεισαν οι Τούρκοι σε ένα σάκο γεμάτο θανατηφόρα φίδια.
Ο Εμπού-Λουμπούτ ήλπιζε ότι τα ερπετά αυτά, αφού εισδύσουν στα σπλάχνα της ταλαίπωρης γυναίκας θα επέφεραν τον θάνατό της με φρικιαστικό τρόπο. Αλλά όπως γράφει και ο ιστοριογράφος Ευστάθιος Στουγιαννάκης, «το εκ των δηγμάτων όμως εις τας φλέβας της μάρτυρος διαχυθέν οξύ δηλητήριον, εφόνευσεν αυτήν εν γλυκεία ληθαργία, μέχρι της εσχάτης στιγμής δεομένην υπέρ των δημίων της και επικαλούμενην τον Ύψιστον και την Παρθένον».
Μετά την καταστροφή της Νάουσας, οι ηρωικοί μαχητές, όσοι γλύτωσαν και επέζησαν, προσπάθησαν να διαφύγουν, χωρισμένοι σε μικρότερες ή μεγαλύτερες ομάδες. Ο πρωτότοκος γιος του Καρατάσου, Γιαννάκης, σκοτώθηκε μαζί με τον Ζαφειράκη. Τα κεφάλια του Ζαφειράκη και του Γιαννάκη Καρατάσου τα έστειλαν οι Τούρκοι πεσκέσι στον αιμοσταγή Εμπού-Λουμπούτ πασά.
Ο Τάσος Καρατάσος, μαζί με τον δευτερότοκο γιο του Δημήτριο (Τσάμη) και τον τριτότοκο Κωνσταντίνο (Κωτούλα) είναι οι μόνοι που γλύτωσαν και κατέφυγαν στην αγωνιζόμενη Νότια Ελλάδα να προσφέρουν τις πολύτιμες υπηρεσίες τους με νέα αγωνιστική διάθεση. Φλέγονται όλοι από τον πόθο να πάρουν εκδίκηση για την συμφορά της Νάουσας. Ο γηραιός καπετάνιος εγκαινιάζει έμπρακτα την αρχή, την οποία διεκήρυξε μισό αιώνα αργότερα ο μέγας Βίκτωρ Ουγκώ: «Υπάρχουν περιστάσεις, κατά τις οποίες οφείλει ο καθένας να καταπνίγει κάθε αίσθημα, εκτός από εκείνο που αφορά στο χρέος του προς την Πατρίδα».
Καθώς κατηφορίζει προς το Μεσολόγγι, συντρίβει τους Τούρκους στο Κομπότι της Άρτας. Στο Μεσολόγγι, κατά την πρώτη του πολιορκία από τον Ομέρ-Βρυώνη, πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες μέχρι να λυθεί η πολιορκία και να φύγει ντροπιασμένος ο πασάς. Αναρίθμητες οι πολεμικές περγαμηνές του μεγαλόψυχου ήρωα. Στην Εύβοια και στην Αλόννησο νίκησε τους Τούρκους τρεις φορές, παίρνοντας πολύτιμα λάφυρα και εχθρικές σημαίες. Στο Τρίκκερι κατατρόπωσε τον εχθρό και ανάγκασε τον Κιουταχή να συνθηκολογήσει με τους δικούς του όρους. Στη Σκιάθο πολέμησε επιδέξια τον Χοσρέφ Πασά και ματαίωσε τα σχέδιά του για την κατάκτηση του νησιού.
Το 1824 μάχεται γενναία και αποτελεσματικά κατά του τρομερού Ιμπραήμ πασά της Αιγύπτου, ματαιώνοντας τα ολέθρια σχέδιά του για την κατάληψη της Ύδρας. Λίγο αργότερα, έχοντας πάντα δίπλα του τον προσφιλή του γιο Τσάμη, με αξιόμαχο σώμα Μακεδόνων αγωνιστών, οχυρώνεται στον Σχοινόλακκο της Μεσσηνίας και δίνει φονική μάχη με τον τακτικό στρατό του Ιμπραήμ, όπου ο Γεροκαρατάσος διατάσσει γενική έφοδο κατά των αντιπάλων, οι οποίοι τρέπονται σε φυγή. Είναι η πρώτη νίκη των Ελλήνων εναντίον του Ιμπραήμ, η οποία αναπτέρωσε το ηθικό των αγωνιστών μας. Τα λάφυρα από το πεδίο της μάχης και τις σημαίες τους τα στέλνει στο Ναύπλιο, στην τότε προσωρινή Κυβέρνηση της Ελλάδας «σαν πρώτο τρόπαιο της Ελληνικής ανδρείας κατά των Αράβων».
Ο Καρατάσος ευτύχησε να δει και να χαρεί ένα μέρος της Πατρίδας του ελεύθερο. Όταν έφθασε ο Καποδίστριας σαν Κυβερνήτης, διορίστηκε χιλίαρχος της 7ης χιλιαρχίας.
Ο Τάσος Καρατάσος πέθανε στη Ναύπακτο, στις 30 Ιανουαρίου 1830, (σε ηλικία 64 ετών), εκεί όπου αποσύρθηκε να ησυχάσει από την πολυτάραχη και νικηφόρα στρατιωτική του δράση. Οι τελευταίες παραινέσεις προς τον γιο του Τσάμη, ήταν να συνεχίσει τον αγώνα για την λευτεριά της προσφιλούς του Μακεδονίας, μέχρι τέλους.
Το Διχαλεύρι, όπως και 120 άλλα χωριά της ευρύτερης περιοχής, καταστράφηκε το 1822 από τους Τούρκους και δεν ξανακατοικήθηκε. Σήμερα αντικρίζουμε τα ερείπια του χαλασμού. Απέναντι, στην πλαγιά του βουνού ήταν τα αλώνια τους.
Με τη λιτή αυτή προτομή του ήρωα, γίνεται ένα πρώτο βήμα από το Δήμο μας, τιμής και αναγνώρισης της τεράστιας προσφοράς του, στον αγώνα για την Ελευθερία της Ελλάδας και της Νάουσας. Το ίδιο και το μνημείο των 1.241 αγωνιστών της ελευθερίας και της πίστης, που το 2011 στήθηκε στο «Κιόσκι», αλλά και η προτομή του επίσης σημαντικού αγωνιστή μακεδονομάχου Αντωνίου Μίγγα, το 2012.
Επιλέξαμε αυτή τη χρονική περίοδο, γιατί τώρα η χώρα μας, εμείς οι Έλληνες, έχουμε ανάγκη να αντλήσουμε δύναμη, θάρρος και ελπίδα για να παλέψουμε στα δύσκολα. Κι ο Καρατάσος, όπως και όλοι οι ήρωες μας δίδουν αυτά τα αναγκαία διδάγματα και τα μηνύματα της ομοψυχίας και του συνεχούς αγώνα για τα ιδανικά της ελευθερίας.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους συνέβαλαν στην προσπάθεια αυτή:
Τον Νίκο Κωνσταντινίδη, που φιλοτέχνησε τη λιτή προτομή, τους συνεργάτες μου, τις υπηρεσίες του Δήμου και τον Στενημαχιώτη καθηγητή κ. Κ. Γκλαβένο.
Η προσπάθεια, πρέπει να συνεχιστεί για την ανάδειξη αυτού του ιστορικού τόπου και να αποτυπωθούν οι κατόψεις των παλιών σπιτιών, αλλά και της Εκκλησίας που βρίσκεται εκεί ψηλά, ώστε να προβληθεί ακόμη περισσότερο αυτός ο ηρωικός τόπος.
Όλοι εμείς οι Ναουσαίοι, αλλά πολύ περισσότερο εσείς οι Στενημαχιώτες, πρέπει να αισθάνεστε ιδιαίτερα περήφανοι που κατοικείτε στα ίδια ιερά χώματα που έζησε ο Γεροκαρατάσος.
Σ΄ αυτήν την περιοχή που ποτίστηκε με αίμα και θυσίες ηρώων για να ζούμε σήμερα εμείς ελεύθεροι.
Τιμή και δόξα, στον μεγάλο ήρωα Γεροκαρατάσο.
